Nowe przepisy prawne w III kwartale 2016 roku

Wspieranie rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych

Od 1 lipca 2016 r. wchodzi w życie nowelizacja ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych oraz niektórych innych ustaw, za wyjątkiem niektórych punktów, które wejdą w życie z dniem 1 stycznia 2017 r.

Zasadniczym celem przedmiotowej ustawy jest implementacja dyrektywy Parlamentu Europejskiego i Rady nr 2014/61/UE z dnia 15 maja 2014 r. w sprawie środków mających na celu zmniejszenie kosztów realizacji szybkich sieci łączności elektronicznej.

Uchwalona ustawa ma także usunąć najważniejsze bariery administracyjne i prawne, blokujące inwestycje telekomunikacyjne. Przyjęcie przedmiotowej ustawy jest konieczne do zabezpieczenia świadczenia usług telekomunikacyjnych użytkownikom końcowym, zwłaszcza szerokopasmowego dostępu do Internetu i łączności bezprzewodowej, w szczególności w związku z ważnymi wydarzeniami gromadzącymi wielokrotnie większą niż normalnie liczbę użytkowników (np. zbliżające się obchody Światowych Dni Młodzieży w 2016 r.) oraz rozpoczęciem przygotowania i realizacji projektów w pierwszym naborze Programu Operacyjnego Polska Cyfrowa.

Główne zmiany wprowadzane omawianą ustawą to:

• nałożenie obowiązku udostępnienia infrastruktury technicznej w celu realizacji infrastruktury telekomunikacyjnej na podmioty zapewniające infrastrukturę transportową;
• wprowadzenie obowiązku koordynacji robót budowlanych, dotyczących infrastruktury technicznej, finansowanych w całości lub części ze środków publicznych, polegającego na umożliwieniu wspólnego prowadzenie robót, dotyczących tej infrastruktury i infrastruktury telekomunikacyjnej, czyli prowadzenia robót w tym samym miejscu i w tym samym czasie;
• doprecyzowanie przepisów dotyczących dostępu do nieruchomości, w tym do budynku;
• usprawnienie procedury administracyjnej dla dostępu do nieruchomości zlokalizowanych w granicach terenów zamkniętych, takich jak tereny kolejowe, tereny lasów państwowych, wyodrębnionych osiedli pozostających pod zarządem wspólnot lub spółdzielni mieszkaniowych;
• wprowadzenie obowiązku wyposażenia budynku wielorodzinnego, zamieszkania zbiorowego lub użyteczności publicznej w instalację telekomunikacyjną, jeśli budynek jest poddawany przebudowie, nadbudowie lub rozbudowie obejmującej ingerencję w jakąkolwiek infrastrukturę techniczną;
• stworzenie - prowadzonego elektronicznie przez Prezesa UKE - punktu informacyjnego, który obejmuje informacje o istniejącej infrastrukturze, o planach inwestycyjnych oraz o zasadach budowania inwestycji telekomunikacyjnych;
• skrócenie terminu na wydanie decyzji o lokalizacji w pasie drogowym elementów infrastruktury (zmiana w ustawie o drogach publicznych);
• wprowadzenie delegacji ustawowej do określenia w drodze rozporządzenia m.in. maksymalnej wysokości rocznych stawek opłat za udostępnienie jednego metra bieżącego kanału technologicznego (zmiana w ustawie o drogach publicznych);
• doprecyzowanie przepisów dotyczących narad koordynacyjnych  (wprowadzenie 14 i 7-dniowego terminu dla przeprowadzenia odpowiednio narady i narady dodatkowej) i modyfikacja tej procedury (zmiana w ustawie – Prawo geodezyjne i kartograficzne);
• zmiana wysokości opłat za udostępnienie materiałów z zasobów geodezyjnych i kartograficznych (zmiana w ustawie – Prawo geodezyjne i kartograficzne);
• wprowadzenie obowiązku przeprowadzenia, na uzasadniony wniosek jednostki samorządu terytorialnego, przez wojewódzkiego inspektora ochrony środowiska, kontroli – nieobjętej planem - w zakresie poziomów pól elektromagnetycznych emitowanych z instalacji radiokomunikacyjnych (zmiana w ustawie o Inspekcji Ochrony Środowiska);
• stworzenie możliwości wydania przez ministra właściwego ds. środowiska rozporządzenia, w którym zostaną określone wymagania dotyczące wyników pomiarów pól elektromagnetycznych (zmiana w ustawie – Prawo ochrony środowiska).

Podstawa prawna:

USTAWA z dnia 9 czerwca 2016 r. o zmianie ustawy o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. Nr 122/2016 r. poz. 903).

USTAWA z dnia 7 maja 2010 r. o wspieraniu rozwoju usług i sieci telekomunikacyjnych (Dz. U. Nr 188/2016, poz. 1537).

USTAWA z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. Nr 63/2015, poz. 460, z późn. zm.).

USTAWA z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. Nr 72/2015, poz. 520, z późn. zm.).

USTAWA z dnia 20 lipca 1991 r. o Inspekcji Ochrony Środowiska (Dz. U. Nr 113/2013, poz. 686, z późn. zm.).

USTAWA z dnia 28 września 1991 r. o lasach (Dz. U. Nr 241/2015, poz. 2100, z późn. zm.).

USTAWA z dnia 27 kwietnia 2001 r. – Prawo ochrony środowiska (Dz. U. Nr 93/2016, poz. 672, z późn. zm.).

USTAWA z dnia 2 lipca 2004 r. o swobodzie działalności gospodarczej (Dz. U. Nr 83/2015, poz. 584, z późn. zm.).

USTAWA z dnia 16 lipca 2004 r. – Prawo telekomunikacyjne (Dz. U. Nr 38/2014, poz. 243, z późn. zm.).

 

Jednolity tekst rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie ewidencji gruntów i budynków

Od 15 lipca 2016 r. wchodzi w życie jednolity tekst rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie ewidencji gruntów i budynków.

Rozporządzenie określa:

• sposób zakładania ewidencji gruntów i budynków;
• sposób prowadzenia ewidencji oraz szczegółowe zasady wymiany danych ewidencyjnych;
• szczegółowy zakres informacji objętych ewidencją oraz zakres informacji objętych rejestrem cen i wartości nieruchomości;
• sposób i terminy sporządzania powiatowych, wojewódzkich i krajowych zestawień zbiorczych danych objętych ewidencją;
• rodzaje budynków i lokali, których nie wykazuje się w ewidencji.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY I BUDOWNICTWA z dnia 10 czerwca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 137/2016, poz. 1034).

USTAWA z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. Nr 72/2015, poz. 520, z późn. zm.).

 

Stawki opłat za udostępnianie kanału technologicznego przez zarządców dróg publicznych

Od 1 lipca 2016 r. wchodzi w życie tekst rozporządzenia Ministra Cyfryzacji w sprawie udostępniania kanału technologicznego przez zarządców dróg publicznych oraz wysokości stawek opłat za udostępnienie 1 mb kanału technologicznego.

Rozporządzenie określa:

• wzór wniosku o udostępnienie kanału technologicznego przez zarządców dróg publicznych,
• rodzaje dokumentów dołączanych do tego wniosku,
• wysokość stawek opłat za udostępnienie 1 mb kanału technologicznego, oraz
• sposób obliczania opłaty za częściowe udostępnienie kanału technologicznego.

Podstawa prawna:

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA CYFRYZACJI z dnia 29 czerwca 2016 r. w sprawie udostępniania kanału technologicznego przez zarządców dróg publicznych oraz wysokości stawek opłat za udostępnienie 1 mb kanału technologicznego (Dz. U. Nr 126/2016, poz. 957).

USTAWA z dnia 21 marca 1985 r. o drogach publicznych (Dz. U. Nr 63/2015, poz. 460, z późn. zm.).

WYSOKOŚĆ ROCZNYCH STAWEK OPŁAT ZA UDOSTĘPNIENIE 1 MB KANAŁU TECHNOLOGICZNEGO

 

 

Jednolity tekst rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie ewidencji gruntów i budynków

Od 15 lipca 2016 r. wchodzi w życie jednolity tekst rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie ewidencji gruntów i budynków.

Rozporządzenie określa:

• sposób zakładania ewidencji gruntów i budynków;
• sposób prowadzenia ewidencji oraz szczegółowe zasady wymiany danych ewidencyjnych;
• szczegółowy zakres informacji objętych ewidencją oraz zakres informacji objętych rejestrem cen i wartości nieruchomości;
• sposób i terminy sporządzania powiatowych, wojewódzkich i krajowych zestawień zbiorczych danych objętych ewidencją;
• rodzaje budynków i lokali, których nie wykazuje się w ewidencji.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY I BUDOWNICTWA z dnia 10 czerwca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu rozporządzenia Ministra Rozwoju Regionalnego i Budownictwa w sprawie ewidencji gruntów i budynków (Dz. U. Nr 137/2016, poz. 1034).

USTAWA z dnia 17 maja 1989 r. – Prawo geodezyjne i kartograficzne (Dz. U. Nr 72/2015 r. poz. 520, z późn. zm.).

Niektóre definicje rozporządzenia:

granica działki ewidencyjnej – część obwodu działki ewidencyjnej, w postaci linii łamanej lub odcinka, wspólną dla dwóch sąsiadujących ze sobą działek ewidencyjnych lub pokrywającą się z granicą państwa – w przypadku działek ewidencyjnych przylegających do tej granicy,

izba – pomieszczenie w lokalu mieszkalnym, oddzielone od innych pomieszczeń stałymi ścianami sięgającymi od podłogi do sufitu, o powierzchni nie mniejszej niż 4 m2, z bezpośrednim oświetleniem dziennym w ścianie zewnętrznej budynku (oknem lub oszklonymi drzwiami); za izby uznaje się nie tylko pokoje, ale również kuchnie spełniające powyższe kryteria; za izby nie uznaje się – bez względu na wielkość powierzchni i sposób oświetlenia – przedpokojów, holi, łazienek, ubikacji, spiżarni, werand, ganków oraz schowków.

Lokalizacja i warunki budowy elektrowni wiatrowych

Od 16 lipca 2016 r. wchodzi w życie zupełnie nowa ustawa o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych, która określa warunki i tryb budowy oraz lokalizacji elektrowni wiatrowych. Została ona uchwalona w związku z dynamicznym rozwojem energetyki wiatrowej i jednoczesnym brakiem odpowiednich ram prawnych.

Ustawa wprowadza definicję elektrowni wiatrowej i ustala, że instalacje tego typu będą mogły być lokalizowane wyłącznie na podstawie miejscowego planu zagospodarowania przestrzennego.

Elektrownię wiatrową będzie można postawić w odległości nie mniejszej niż 10-krotność jego wysokości (wraz z wirnikiem i łopatami) od zabudowań mieszkalnych i mieszanych, w skład której wchodzi funkcja mieszkaniowa  oraz obszarów szczególnie cennych z przyrodniczego punktu widzenia (np. parków narodowych czy krajobrazowych i rezerwatów).

Ustawa pozwala na przebudowę, nadbudowę, rozbudowę, remont, montaż i odbudowę budynku mieszkalnego stojącego w odległości mniejszej niż określona w ustawie.

Nowe przepisy dotyczą elektrowni wiatrowych o mocy większej niż 40 kW, czyli nie obejmują mikro instalacji.

W myśl ustawy, nie będzie można rozbudowywać istniejących wiatraków, które nie spełniają kryterium odległości – dozwolony będzie tylko ich remont i prace niezbędne do prawidłowego użytkowania.

Podstawa prawna:

USTAWA z dnia 20 maja 2016 r. o inwestycjach w zakresie elektrowni wiatrowych (Dz. U. Nr 125/2016, poz. 961).

USTAWA z dnia 7 lipca 1994 r. – Prawo budowlane (Dz. U. Nr 46/2016, poz. 290, z późn. zm.).

USTAWA z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 106/2016 r. poz. 778, z późn. zm.) .

USTAWA z dnia 3 października 2008 r. o udostępnianiu informacji o środowisku i jego ochronie, udziale społeczeństwa w ochronie środowiska oraz o ocenach oddziaływania na środowisko (Dz. U. Nr 52/2016 r. poz. 353, z późn. zm.).

Niektóre definicje ustawy:

elektrownia wiatrowa – budowla w rozumieniu przepisów prawa budowlanego, składającą się co najmniej z fundamentu, wieży oraz elementów technicznych, o mocy większej niż moc mikroinstalacji w rozumieniu art. 2 pkt 19 ustawy z dnia 20 lutego 2015 r. o odnawialnych źródłach energii (Dz. U. poz. 478 i 2365 oraz z 2016 r. poz. 925),

elementy techniczne – wirnik z zespołem łopat, zespół przeniesienia napędu, generator prądotwórczy, układy sterowania i zespół gondoli wraz z mocowaniem i mechanizmem obrotu.

 

Wykaz robót budowlanych

Od 20 lipca 2016 r. wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Rozwoju w sprawie wykazu robót budowlanych.

ewidencji gruntów i budynków.

Rozporządzenie określa wykaz robót budowlanych.

Podstawa prawna:

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA ROZWOJU z dnia 26 lipca 2016 r. w sprawie wykazu robót budowlanych (Dz. U. Nr 145/2016, poz. 1125).

USTAWA z dnia 29 stycznia 2004 r. – Prawo zamówień publicznych (Dz. U. Nr 250/2015 r. poz. 2164, wraz z późn. zm.).

 

Jednolity tekst ustawy o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu

Od 20 lipca 2016 r. wchodzi w życie jednolity tekst ustawy o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu.

Ustawa określa szczególne zasady:

• odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku powodzi, wiatru, osunięcia ziemi lub działania innego żywiołu,
• zagospodarowania terenów oraz zasady i tryb nabywania nieruchomości w celu realizacji miejscowych planów odbudowy, w związku z osunięciem ziemi.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 1 lipca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o szczególnych zasadach odbudowy, remontów i rozbiórek obiektów budowlanych zniszczonych lub uszkodzonych w wyniku działania żywiołu (Dz. U. Nr 140/2016, poz. 1067).

Niektóre definicje ustawy:

odbudowa – należy przez to rozumieć odtworzenie obiektu budowlanego w całości lub w części:

1. a) o wymiarach obiektu zniszczonego lub uszkodzonego – w dotychczasowym miejscu,
2. b) o wymiarach obiektu zniszczonego lub uszkodzonego albo o innych wymiarach – na terenie tej samej gminy w innym miejscu wskazanym w miejscowym planie odbudowy, miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego albo decyzji o warunkach zabudowy i zagospodarowania terenu

– przy czym dopuszcza się stosowanie wyrobów budowlanych innych niż użyto w stanie pierwotnym;

obiekty liniowe – należy przez to rozumieć linie kolejowe, a także drogi wraz z budynkami, budowlami i urządzeniami przeznaczonymi do prowadzenia ruchu drogowego oraz sieci uzbrojenia terenu.

Jednolity tekst ustawy – Prawo geologiczne i górnicze

Od 28 lipca 2016 r. wchodzi w życie jednolity tekstu ustawy – Prawo geologiczne i górnicze.

Ustawa określa zasady i warunki podejmowania, wykonywania oraz zakończenia działalności w zakresie:

• prac geologicznych;
• wydobywania kopalin ze złóż;
• podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji;
• podziemnego składowania odpadów;
• podziemnego składowania dwutlenku węgla w celu przeprowadzenia projektu demonstracyjnego wychwytu i składowania dwutlenku węgla.

Ustawa określa także:

• wymagania w zakresie ochrony złóż kopalin, wód podziemnych oraz innych elementów środowiska w związku z wykonywaniem działalności objętej ustawą,
• zasady wykonywania nadzoru i kontroli nad działalnością regulowaną ustawą.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 1 lipca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy – Prawo geologiczne i górnicze (Dz. U. Nr 146/2016, poz. 1131).

Niektóre definicje ustawy:

obiekt budowlany zakładu górniczego – znajdujący się poza podziemnym wyrobiskiem górniczym obiekt zakładu górniczego będący obiektem budowlanym w rozumieniu ustawy – Prawo budowlane, służący bezpośrednio do wykonywania działalności regulowanej ustawą w zakresie:

1. a) wydobywania kopalin ze złóż, a w podziemnych zakładach górniczych wydobywających węgiel kamienny wraz z pozostającym w związku technologicznym z wydobyciem kopaliny przygotowaniem wydobytej kopaliny do sprzedaży, albo
2. b) podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, albo
3. c) podziemnego składowania odpadów, albo
4. d) podziemnego składowania dwutlenku węgla.

obszar górniczy – jest to przestrzeń, w granicach której przedsiębiorca jest uprawniony do wydobywania kopaliny, podziemnego bezzbiornikowego magazynowania substancji, podziemnego składowania odpadów, podziemnego składowania dwutlenku węgla oraz prowadzenia robót górniczych niezbędnych do wykonywania koncesji.

podziemne składowisko dwutlenku węgla – jest to część górotworu o określonej pojemności wykorzystywana w celu trwałego przechowywania dwutlenku węgla, połączona z powierzchniową instalacją zatłaczającą.

podziemne składowisko odpadów – jest to część górotworu, w tym podziemne wyrobisko górnicze, wykorzystywana w celu unieszkodliwiania odpadów przez ich składowanie.

teren górniczy – jest to przestrzeń objęta przewidywanymi szkodliwymi wpływami robót górniczych zakładu górniczego.

wyrobisko górnicze – jest to przestrzeń w nieruchomości gruntowej lub górotworze powstała w wyniku robót górniczych.

złoże kopaliny – jest to naturalne nagromadzenie minerałów, skał oraz innych substancji, których wydobywanie może przynieść korzyść gospodarczą.

 

Jednolity tekst ustawy o komornikach sądowych i egzekucji

Od 29 lipca 2016 r. wchodzi w życie jednolity tekst ustawy o komornikach sądowych i egzekucji.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 6 lipca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o komornikach sądowych i egzekucji (Dz. U. Nr 147/2016, poz. 1138).

Sposób przeprowadzenia licytacji ruchomości

Od 29 lipca 2016 r. wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie sposobu przeprowadzenia licytacji ruchomości.

Rozporządzenie określa przebieg licytacji ruchomości prowadzonej przez komornika.

Podstawa prawna:

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 29 lipca 2016 r. w sprawie sposobu przeprowadzenia licytacji ruchomości (Dz. U. Nr 155/2016, poz. 1205).

USTAWA z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 12/2016, poz. 101, z późn. zm.).

 

Projekt miejscowego planu rewitalizacji

Od 30 lipca 2016 r. wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Infrastruktury i Budownictwa w sprawie zakresu projektu miejscowego planu rewitalizacji w części tekstowej oraz zakresu i formy wizualizacji ustaleń miejscowego planu rewitalizacji. Jest to rozporządzenie wykonawcze do ustawy o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym.

Rozporządzenie określa:

• zakres projektu miejscowego planu rewitalizacji,
• zakres i formę wizualizacji ustaleń planu rewitalizacji 

Podstawa prawna:

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA INFRASTRUKTURY I BUDOWNICTWA z dnia 1 lipca 2016 r. w sprawie zakresu projektu miejscowego planu rewitalizacji w części tekstowej oraz zakresu i formy wizualizacji ustaleń miejscowego planu rewitalizacji (Dz. U. Nr 137/2016, poz. 1032).

USTAWA z dnia 27 marca 2003 r. o planowaniu i zagospodarowaniu przestrzennym (Dz. U. Nr 106/2016, poz. 778, z późn. zm.).

Niektóre definicje rozporządzenia:

Ilekroć w niniejszym rozporządzeniu mowa jest o najbliższym otoczeniu, należy przez to rozumieć pierzeję lub kwartał zabudowy, w których położony jest dany obiekt budowlany albo obszar, pierzeję naprzeciwległą do pierzei, w której położony jest ten obiekt budowlany albo obszar.

 

Jednolity tekst ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców

Od 30 lipca 2016 r. wchodzi w życie jednolity tekst ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców.

Podstawa prawna:

OBWIESZCZENIE MARSZAŁKA SEJMU RZECZYPOSPOLITEJ POLSKIEJ z dnia 1 lipca 2016 r. w sprawie ogłoszenia jednolitego tekstu ustawy o nabywaniu nieruchomości przez cudzoziemców (Dz. U. Nr 140/2016, poz. 1061).

Niektóre definicje ustawy:

Cudzoziemcem w rozumieniu ustawy jest:

    1)   osoba fizyczna nieposiadająca obywatelstwa polskiego,

    2)   osoba prawna mająca siedzibę za granicą,

    3)   nieposiadająca osobowości prawnej spółka osób wymienionych w pkt 1 lub 2, mająca siedzibę za granicą, utworzona zgodnie z ustawodawstwem państw obcych,

    4)   osoba prawna i spółka handlowa nieposiadająca osobowości prawnej mająca siedzibę na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej, kontrolowana bezpośrednio lub pośrednio przez osoby lub spółki wymienione w pkt 1, 2 i 3.

 

Sposób przeprowadzenia opisu i oszacowania nieruchomości

Od 5 sierpnia 2016 r. wchodzi w życie rozporządzenie Ministra Sprawiedliwości w sprawie szczegółowego sposobu przeprowadzenia opisu i oszacowania nieruchomości.

Rozporządzenie wyjaśnia, jakie elementy powinny znaleźć się w opisie nieruchomości sporządzanym dla potrzeb komornika. Oszacowanie nieruchomości sporządza biegły w formie operatu szacunkowego.

Podstawa prawna:

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA SPRAWIEDLIWOŚCI z dnia 5 sierpnia 2016 r. w sprawie szczegółowego sposobu przeprowadzenia opisu i oszacowania nieruchomości (Dz. U. Nr 160/2016, poz. 1263).

USTAWA z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego (Dz. U. Nr 12/2016, poz. 101, z późn. zm.).

 

Dodatkowe regulacje dotyczące zabezpieczenia hipoteką na gruntach rolnych

Od 16 sierpnia 2016 r. wchodzi w życie nowelizacja ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego oraz ustawy o księgach wieczystych i hipotece.

Wiąże się to z tym, iż ustawa z dnia 14 kwietnia 2016 r. o wstrzymaniu sprzedaży nieruchomości Zasobu Własności Rolnej Skarbu Państwa oraz o zmianie niektórych ustaw wprowadziła zmiany m.in. w ustawie z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego oraz w ustawie z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece.

Zgodnie z dotychczasowym brzmieniem art. 68 ust. 2a ustawy z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece,  suma hipoteki na nieruchomości rolnej w rozumieniu ustawy z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego nie mogła przewyższać wartości rynkowej tej nieruchomości ustalonej na dzień ustanowienia hipoteki, a do wniosku o wpis hipoteki do księgi wieczystej dołączało się operat szacunkowy, sporządzony przez rzeczoznawcę majątkowego stosownie do przepisów o gospodarce nieruchomościami.

Uchwalona nowelizacja uchyla ust. 2a w art. 68 ustawy o księgach wieczystych i hipotece, co spowoduje powrót do stanu prawnego sprzed 30 kwietnia 2016 roku, w którym suma hipoteki na nieruchomości rolnej kształtowana była wolą stron umowy.

Ustawa ogranicza również możliwości stosowania przez Agencję Nieruchomości Rolnych uprawnienia do nabycia udziałów i akcji w spółkach prawa handlowego, w przypadku gdy nabywcami są osoby bliskie zbywcy lub nabycie następuje w wyniku dziedziczenia ustawowego albo w przypadku nabycia akcji lub udziałów przez rolnika indywidualnego w wyniku dziedziczenia lub zapisu windykacyjnego.

Podstawa prawna:

USTAWA z dnia 6 lipca 2016 r. o zmianie ustawy o kształtowaniu ustroju rolnego oraz ustawy o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 149/2016, poz. 1159).

USTAWA z dnia 11 kwietnia 2003 r. o kształtowaniu ustroju rolnego (Dz. U. Nr 132/2012 r., poz. 803, z późn. zm.).

USTAWA z dnia 6 lipca 1982 r. o księgach wieczystych i hipotece (Dz. U. Nr 107/2016 r., poz. 790, z późn. zm.).

 

Zmiany w dekrecie Bieruta zgodne z Konstytucją

Od 16 sierpnia 2016 r. obowiązuje wyrok Trybunału Konstytucyjnego, który zbadał zgodność z Konstytucją ustawy o zmianie o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy w następujących punktach

• art. 1 pkt 3 ustawy z dnia 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w części dotyczącej dodawanego do ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami (Dz. U. z 2015 r. poz. 782) art. 214a, w związku z art. 3 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, z:
• art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 32 ust. 1 i art. 31 ust. 3 Konstytucji,
• art. 21 ust. 2 Konstytucji,
• art. 2 Konstytucji w zakresie wyrażonych w tym przepisie zasad zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, niedziałania prawa wstecz oraz ochrony praw nabytych,
• art. 1 pkt 3 ustawy z 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, w części dotyczącej dodawanego do ustawy z 21 sierpnia 1997 r. o gospodarce nieruchomościami art. 214b, w związku z art. 3 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 2015 r. o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy, z:
• art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 Konstytucji,
• art. 2 Konstytucji w zakresie wyrażonych w tym przepisie zasad zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, niedziałania prawa wstecz oraz ochrony praw nabytych.

Trybunał uznał oba artykuły za zgodne z Konstytucją.

Omówienie treści spornych artykułów

Oba sporne artykuły dotyczyły zmian w ustawie o gospodarce nieruchomościami (nazywanej dalej także u.g.n.). Dały one możliwość dokonywania bardzo łatwych rozstrzygnięć administracyjnych związanych z dekretem z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy (nazywana dalej dekretem Bieruta lub dekretem warszawskim) na niekorzyść dawnych właścicieli nieruchomości.

Nowy art. 214a ustawy o gospodarce nieruchomościami dał możliwość odmówienia ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz poprzedniego właściciela gruntu w rozumieniu dekretu Bieruta, a nowy art. 214b, który dał możliwość łatwego umorzenia postępowania z tytułu dekretu Bieruta, jeżeli nie jest możliwe ustalenie stron postępowania lub ich adresów.

Treść art. 214a ustawy o gospodarce nieruchomościami

Obecna treść art. 214a u.g.n. jest następująca:

„Art. 214a. Można odmówić ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz poprzedniego właściciela gruntu w rozumieniu art. 7 ust. 1 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 7 ust. 2 tego dekretu, także ze względu na:

    1)   przeznaczenie lub wykorzystywanie na cele określone w art. 6;

    2)   sprzedaż lub oddanie w użytkowanie wieczyste na rzecz osób trzecich;

    3)   zabudowę przez Skarb Państwa lub jednostkę samorządu terytorialnego dokonaną po dniu wejścia w życie dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy, której wartość przenosi znacznie wartość zajętego na ten cel gruntu;

    4)   odbudowę lub remont, dokonany ze środków publicznych, budynków, o których mowa w art. 5 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy, zniszczonych w latach 1939–1945 więcej niż w 66%;

    5)   brak możliwości dokonania zgodnego z prawem i ładem przestrzennym podziału nieruchomości, której jedynie część jest przedmiotem roszczenia określonego w art. 7 ust. 1 i 2 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy.”

Treść art. 214b ustawy o gospodarce nieruchomościami

Obecna treść art. 214b u.g.n. jest następująca:

Art. 214b. 1. W sprawach dotyczących rozpatrzenia wniosków, o których mowa w art. 7 ust. 1 dekretu z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy umarza się postępowanie, jeżeli nie jest możliwe ustalenie stron postępowania lub ich adresów.

2. Podstawa umorzenia, o której mowa w ust. 1, zachodzi gdy organ wezwał wnioskodawcę oraz jego ewentualnych następców prawnych do uczestnictwa w postępowaniu przez ogłoszenie, a w sprawie nie wpłynęło żadne inne pismo pochodzące od strony oprócz wniosku, o którym mowa w ust. 1. Organ wydaje decyzję o umorzeniu postępowania, jeżeli w terminie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia nikt nie zgłosił swych praw albo zgłosiwszy je, nie udowodnił ich w terminie kolejnych trzech miesięcy lub nie wskazał swego adresu.
3. Ogłoszenie zawiera:

    1)   imię, nazwisko oraz ostatnie znane organowi miejsce zamieszkania wnioskodawcy;

    2)   informację o złożonym wniosku;

    3)   wskazanie nieruchomości objętej złożonym wnioskiem;

    4)   wezwanie, aby wnioskodawca lub jego następcy prawni w terminach, o których mowa w ust. 2 zdanie drugie, zgłosili i udowodnili swe prawa, gdyż w przeciwnym razie postępowanie zostanie umorzone.

4. Ogłoszenie zamieszcza się w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym a ponadto w prasie lokalnej obejmującej swym zasięgiem miejsce ostatniego zamieszkania wnioskodawcy, a także na okres 30 dni na stronie internetowej właściwego urzędu.
5. Decyzja o umorzeniu postępowania stanowi podstawę do ujawnienia tytułu własności do nieruchomości Skarbu Państwa lub jednostki samorządu terytorialnego w księgach wieczystych prowadzonych dla budynku i dla lokali wydzielonych z tego budynku jako odrębnych nieruchomości oraz do zamknięcia powyższych ksiąg.”.

Uzasadnienie projektu (ratio legis)

Uzasadnienie ogólne

Ustawa z 25 czerwca 2015 r., w której zawarte są zakwestionowane przepisy, została złożona do laski marszałkowskiej jako projekt senacki (druk sejmowy nr 3195/VII kadencja Sejmu).

W uzasadnieniu projektodawcy wskazali, że przepisy regulujące obecnie stan prawny tzw. nieruchomości warszawskich, zawarte w dekrecie z dnia 26 października 1945 r. o własności i użytkowaniu gruntów na obszarze m.st. Warszawy oraz ustawie o gospodarce nieruchomościami, wskutek upływu czasu i wprowadzenia w 1990 r. zasad gospodarki rynkowej, hamują i ograniczają możliwość realizacji celów istotnych społecznie albo przez swą archaiczność uniemożliwiają regulację stanów prawnych nieruchomości warszawskich i zaspokojenie słusznych żądań następców prawnych byłych właścicieli tych nieruchomości.

Uzasadnienie art. 214a u.g.n.

Jeśli chodzi o ratio legis art. 214a u.g.n., w uzasadnieniu projektu wyjaśniono, że obecnie jedyną przesłanką odmowy ustanowienia prawa użytkowania wieczystego nieruchomości warszawskiej jest, zgodnie z art. 7 ust. 2 dekretu warszawskiego, niemożność pogodzenia korzystania z gruntu przez dotychczasowego właściciela bądź jego następcę prawnego z przeznaczeniem tego gruntu w planie zabudowania, a jeśli chodzi o osoby prawne, dodatkowo, gdy użytkowanie gruntu zgodnie z jego przeznaczeniem w planie zabudowania pozostawało w sprzeczności z jej zadaniami ustawowymi lub statutowymi.

Zdaniem projektodawców, taki stan prawny „[u]niemożliwia (...) lub znacznie utrudnia podmiotom publicznym takim jak Skarb Państwa, m.st. Warszawa czy Samorząd Województwa Mazowieckiego realizację zadań ustawowych bądź statutowych nałożonych na te podmioty w zakresie ochrony zdrowia, edukacji, rozwoju kultury fizycznej, zrównoważonego zagospodarowania przestrzennego. Powyższa norma nakazuje bowiem ustanowienie na rzecz następców prawnych dawnych właścicieli hipotecznych prawa użytkowania wieczystego do gruntów zajmowanych przez szpitale, ośrodki zdrowia, szkoły, przedszkola, żłobki, teatry, muzea bądź wykorzystywanych dla celów sportu, rekreacji i wypoczynku, na których znajdują się boiska sportowe, parki i skwery.

Obowiązkiem ustawodawcy jest zatem ograniczenie możliwości zwrotu takich terenów i zapewnienie uprawnionym podmiotom publicznoprawnym możliwości przyznawania nieruchomości zamiennych lub stosownego odszkodowania” (s. 2 uzasadnienia projektu). W opinii projektodawców „[d]odanie projektowanego art. 214a w ustawie o gospodarce nieruchomościami w proponowanym brzmieniu umożliwi wydawanie decyzji o odmowie ustanowienia prawa użytkowania wieczystego na rzecz poprzedniego właściciela gruntu niezależnie od przyczyn wymienionych w art. 7 ust. 2 dekretu warszawskiego, w oparciu o jedną konkretną podstawę prawną w przypadku: przeznaczenia lub wykorzystywania gruntu na cele publiczne określone w art. 6 ustawy o gospodarce nieruchomościami, zbycia gruntu na rzecz osób trzecich, poniesienia przez podmioty publiczne znaczących nakładów na daną nieruchomość bądź skutkujących często naruszeniem ładu przestrzennego.

Dotychczas powoływanie się w decyzji o odmowie przyznania prawa użytkowania wieczystego na normy wywiedzione z odrębnych przepisów było często nieskuteczne i wyroki sądów administracyjnych nakazywały organom administracji publicznej dokonywanie zwrotów nieruchomości niezbędnych dla realizacji ich zadań statutowych bądź sprzecznych z założeniami urbanistyczno-planistycznymi”.

Ponadto w uzasadnieniu projektu podniesiono, że „projektowana regulacja nie pozbawia dawnych właścicieli lub ich następców prawnych prawa do odszkodowania za utracone nieruchomości, mogą oni bowiem wystąpić z roszczeniami odszkodowawczymi, których podstawa jest określona w przepisie art. 215 ustawy o gospodarce nieruchomościami”.

Uzasadnienie art. 215a u.g.n.

Jeśli chodzi o drugi z zakwestionowanych przepisów, dodany art. 214b u.g.n., przewidujący umorzenie postępowania w sprawach dotyczących wniosków, o których mowa w art. 7 ust. 1 dekretu warszawskiego, jeśli nie będzie możliwe ustalenie stron tego postępowania lub ich adresów, ma na celu umożliwienie zakończenia postępowań, „w których wnioskodawcy od czasu złożenia wniosku nie kontaktowali się w żaden sposób z organem prowadzącym postępowanie.

W wielu przypadkach zachodzi bowiem sytuacja tego rodzaju, iż w latach 1947-1949 został zgłoszony wniosek o przyznanie prawa do gruntu, który nie został rozpatrzony w okresie PRL, a którego obecnie nie da się rozpatrzyć z uwagi na niemożność ustalenia stron postępowania wraz z ich adresami.

Przepis ten ma na celu ostateczne uregulowanie stanu prawnego nieruchomości objętych dekretem warszawskim wobec braku zainteresowania stron bądź ich następców prawnych.

Umożliwi to m.st. Warszawie i Skarbowi Państwa racjonalne gospodarowanie mieniem stanowiącym ich własność bądź – w przypadku budynków – pozostającym w ich administracji.

Proponowane rozwiązanie jest korzystne zarówno dla m.st. Warszawy, mieszkańców budynków posadowionych na gruntach objętych roszczeniami dekretowymi, jak i podmiotów trzecich takich jak spółdzielnie mieszkaniowe, spółki Skarbu Państwa, spółki miejskie czy wieloletni posiadacze lub dzierżawcy gruntów, którzy mają do przedmiotowych nieruchomości roszczenia, które nie mogły dotąd zostać zrealizowane z uwagi na mające pierwszeństwo realizacji roszczenia dekretowe”.

Zarzuty Prezydenta RP wobec ustawy

Z czym wystąpił Prezydent RP

Prezydent Rzeczypospolitej Polskiej wystąpił do Trybunału Konstytucyjnego o zbadanie zgodności dwóch wymienionych wcześniej artykułów ustawy o zmianie ustawy o gospodarce nieruchomościami oraz ustawy – Kodeks rodzinny i opiekuńczy:

W ocenie Prezydenta kwestionowana regulacja była kolejną próbą ograniczania uprawnień byłych właścicieli przez wprowadzenie bardzo znaczącego rozszerzenia przesłanek odmowy uwzględnienia wniosku o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego w porównaniu ze stanem prawnym wynikającym z dekretu Bieruta.

Zbyt szerokie wykorzystanie przesłanki przeznaczenia lub wykorzystywania nieruchomości na cele publiczne

Analizując poszczególne przesłanki, Prezydent wskazał, że odwołanie się w art. 214a pkt 1 ustawy o gospodarce nieruchomościami. do przesłanki przeznaczenia lub wykorzystywania nieruchomości na cele publiczne w rozumieniu art. 6 u.g.n. jest bardzo szerokie. Art. 6 u.g.n. określa bowiem 17 sposobów wykorzystywania nieruchomości, a ponadto w pkt 10 wprowadza otwarty katalog, wskazując na inne cele publiczne określone w odrębnych ustawach.

Ponadto sformułowanie „ze względu na przeznaczenie lub wykorzystywanie” oznacza, że zastosowanie nowych zasad możliwe będzie również do terenów, które dopiero w przyszłości będą przeznaczone na cele publiczne. Przesłanki określone w art. 214a pkt 2-5 u.g.n. nie są natomiast, zdaniem Wnioskodawcy, związane z ochroną celów publicznych, lecz raczej „z chęcią ochrony podmiotów rozpatrujących wnioski dekretowe przed koniecznością rozwiązywania często skomplikowanych stanów faktycznych i prawnych związanych z zagospodarowaniem terenów objętych działaniem dekretu warszawskiego”.

Oznacza to istotne pogorszenie sytuacji prawnej i faktycznej byłych właścicieli przez ograniczenie możliwości uzyskania przez nich uprawnień przysługujących im zgodnie z obowiązującym obecnie stanem prawnym, na dodatek bez możliwości uzyskania stosownej rekompensaty. W ocenie Prezydenta, stanowi to naruszenie konstytucyjnej zasady ochrony własności i innych praw majątkowych wynikającej z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji zarówno ze względu na zbyt głęboką ingerencję w prawo do uzyskania świadczenia restytucyjnego (w postaci ustanowienia prawa użytkowania wieczystego), jak i ze względu na odebranie prawa do uzyskania odszkodowania w razie niedokonania restytucji.

Nadmierne ograniczenia związane z realizacją prawa własności

Prezydent zwrócił uwagę, że prawo własności nie jest prawem absolutnym i podlega ograniczeniom. Ograniczenia te muszą jednak spełniać kryteria wskazane w art. 31 ust. 3 Konstytucji, ustanawiającym zasadę proporcjonalności rozumianą jako nakaz podejmowania środków adekwatnych do założonych celów, jedynie w niezbędnym zakresie i tylko wówczas, gdy nie można zrealizować tych celów przy zachowaniu praw właścicieli.

W ocenie Wnioskodawcy, zakres art. 214a u.g.n. nie spełnia tych warunków. Kwestionowana regulacja nie jest bowiem adekwatna do deklarowanego celu jej przyjęcia, którym było zapewnienie możliwości niezmienionego korzystania z określonych nieruchomości wykorzystywanych na cele publiczne przez jednostki władzy publicznej, gdyż określone w niej przesłanki odmowy ustanowienia prawa użytkowania wieczystego są za szerokie. Art. 214a u.g.n. ingeruje zbyt głęboko w sferę konstytucyjnych praw jednostki, a ponadto wprowadzane ograniczenie praw byłych właścicieli nie wykazuje bezpośredniego związku z koniecznością ochrony wartości enumeratywnie wskazanych w art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Zdaniem Prezydenta, deklarowany cel można osiągnąć za pomocą innych instytucji prawnych, pozwalających na zachowanie praw byłych właścicieli gruntów warszawskich – np. przez wykorzystanie instrumentów z zakresu planowania przestrzennego czy w drodze zawarcia umów cywilnoprawnych dotyczących nabycia praw od osób uprawnionych.

Naruszenie zasadę równej ochrony własności i innych praw majątkowych

Kwestionowana regulacja narusza ponadto, w ocenie Wnioskodawcy, zasadę równości wyrażoną w art. 32 ust. 1 Konstytucji oraz zasadę równej ochrony własności i innych praw majątkowych, o której mowa w art. 64 ust. 2 Konstytucji.

Wprowadzenie art. 214a u.g.n. spowoduje nieuzasadnione zróżnicowanie osób uprawnionych na podstawie dekretu warszawskiego, a więc mających cechę relewantną. Część z nich bowiem nadal będzie uprawniona do otrzymania pozytywnego rozstrzygnięcia wniosku o ustanowienie prawa użytkowania wieczystego, część zaś zostanie pozbawiona nie tylko możliwości przyznania im prawa do nieruchomości, lecz nawet prawa do odszkodowania. Ustawodawca nie wykazał przy tym „istnienia bezspornie niemożliwych do ochrony w inny sposób wartości konstytucyjnych, uzasadniających odmienne traktowanie podmiotów podobnych”. Ponadto, zdaniem Wnioskodawcy, „ograniczenia ustalono w tak szerokim zakresie oraz w sposób naruszający tak podstawowe prawa jednostki (określone w art. 2, art. 21 ust. 2 oraz art. 64 ust. 2 Konstytucji), iż nie sposób uznać, że postulowany cel wprowadzenia ograniczeń pozostaje w odpowiedniej proporcji do wprowadzonych ograniczeń”.

Źle realizowane wywłaszczenie

Uzasadniając zarzut naruszenia art. 21 ust. 2 Konstytucji, Wnioskodawca podał w wątpliwość, czy którakolwiek z przesłanek dopuszczalności wywłaszczenia określonych w tym przepisie została spełniona w normie wynikającej z art. 214a u.g.n. Brak jest bowiem jednoznacznego wykazania, aby jej wprowadzenie realizowało cel publiczny, którego nie można osiągnąć w inny sposób. Ponadto ustawodawca nie przewidział żadnych regulacji kompensacyjnych czy też odszkodowawczych, a to znaczy, że znaczna część osób posiadających dotychczas określone uprawnienia na podstawie dekretu warszawskiego zostanie w wyniku przyjęcia nowych regulacji ostatecznie pozbawiona posiadanego prawa i uprawnień kompensujących jego utratę.

Prezydent zwrócił uwagę, że nie można uznać, iż podstawą roszczeń odszkodowawczych będzie art. 215 u.g.n., regulujący w aktualnym stanie prawnym możliwość przyznania odszkodowania za nieruchomości przejęte na mocy dekretu warszawskiego. Odszkodowanie wynikające z tego przepisu, ze względu na jego zakres przedmiotowy (przeznaczenie nieruchomości), jak i cezurę czasową pozbawienia byłych właścicieli możliwości władania nieruchomościami, będzie bowiem dostępne stosunkowo nielicznej grupie byłych właścicieli.

Prezydent przypomniał, że Trybunał w wyroku z 13 czerwca 2011 r., sygn. SK 41/09, orzekł o niekonstytucyjności pominięcia przez ustawodawcę w art. 215 ust. 2 u.g.n. odszkodowania za nieruchomości inne niż przeznaczone na cele budownictwa jednorodzinnego, jednak wyrok ten do dziś nie został przez ustawodawcę zrealizowany.

Konkludując, Wnioskodawca wskazał, że art. 214a u.g.n. prowadzi do naruszenia art. 21 ust. 2 Konstytucji, stanowiącego, iż wywłaszczenie jest dopuszczalne jedynie za słusznym odszkodowaniem.

Źle realizowane wywłaszczenie

Prezydent podkreślił, że nowe przesłanki umożliwiające organowi wydanie decyzji odmownej w sprawie przyznania użytkowania wieczystego w wyniku rozpoznania wniosku złożonego na podstawie art. 7 dekretu warszawskiego zostały wprowadzone z mocą wsteczną. Zakwestionowana nowelizacja ustawy o gospodarce nieruchomościami przewiduje bowiem, że do spraw wszczętych i niezakończonych przed wejściem w życie tej ustawy zastosowanie znajdą jej przepisy.

Takie stosowanie przepisu przejściowego budzi, zdaniem Wnioskodawcy, wątpliwości odnośnie do zachowania standardów wynikających z art. 2 Konstytucji w zakresie statuowanych tym przepisem zasad zaufania obywatela do państwa i stanowionego przez nie prawa, niedziałania prawa wstecz i ochrony praw nabytych.

Prezydent, powołując się na orzecznictwo Trybunału, wskazał, że konieczność objęcia ochroną jako praw nabytych dotyczy także tzw. ekspektatyw maksymalnie ukształtowanych, tj. takich, które spełniają wszystkie zasadnicze przesłanki ustawowe nabycia prawa pod rządami danej ustawy, bez względu na stosunek do nich późniejszej ustawy. Dotyczy to w szczególności, w ocenie Prezydenta, ekspektatywy nabycia prawa własności, ale i innych praw majątkowych, zwłaszcza prawa użytkowania wieczystego.

Prezydent argumentował, że art. 7 dekretu Bieruta nie pozostawiał uznaniu administracyjnemu realizacji wniosku złożonego na jego podstawie – złożenie wniosku w terminie i spełnienie dwóch przesłanek przyznania prawa użytkowania wieczystego należy traktować jako powstanie maksymalnie ukształtowanej ekspektatywy jego nabycia.

Bezpośrednie działanie nowego prawa doprowadzi zatem do pogorszenia sytuacji prawnej osób, które pod rządem poprzedniego prawa wystąpiły o realizację przysługujących im uprawnień i uzyskały co najmniej maksymalnie ukształtowaną ekspektatywę nabycia prawa użytkowania wieczystego. Osoby te nie doczekały się realizacji swojego uprawnienia pod rządem starego prawa, zaś nowa ustawa doprowadzi do „wygaszenia” przysługującej im ekspektatywy.

Wątpliwe przesłanki umorzenia postępowania

Zdaniem Prezydenta, „można mieć zasadnicze wątpliwości odnośnie konstrukcji przyjętego w ustawie z dnia 25 czerwca 2015 r. przepisu art. 214b ugn dotyczącego umorzenia postępowania, jeżeli «nie jest możliwe ustalenie stron postępowania lub ich adresów»”. Umorzenie postępowania jest dopuszczalne na podstawie art. 105 k.p.a., gdy postępowanie stało się bezprzedmiotowe. Nie wydaje się, jak argumentuje Wnioskodawca, żeby brak danych osoby czy też brak możliwości ustalenia stron postępowania lub ich adresów mógł stanowić o bezprzedmiotowości postępowania, skoro w doktrynie przyjmuje się, że śmierć wnioskodawcy czy osoby uprawnionej nie stanowi o bezprzedmiotowości postępowania.

W jego ocenie, przepis ten „oznacza stworzenie istotnego ułatwienia dla organów władzy publicznej w rozpatrywaniu spraw wymagających znacznego nakładu czynności niezbędnych do podejmowania przez te organy” (s. 27 wniosku). Tymczasem przepisy ustawy z dnia 14 czerwca 1960 r. – Kodeks postępowania administracyjnego (Dz. U. z 2016 r. poz. 23, ze zm.; dalej: k.p.a. lub kodeks postępowania administracyjnego) zobowiązują organy administracji do wyczerpującego zebrania i rozpatrzenia całego materiału dowodowego, a stronom postępowania gwarantują poszanowanie ich praw podczas rozpatrywania ich spraw.

Nie powinno się więc tworzyć regulacji wprowadzających zasadę, że brak szczególnej aktywności strony postępowania zwalnia organ od obowiązku prowadzenia postępowania. Zdaniem Prezydenta, kwestionowany przepis wprowadza zbyt prosty mechanizm umożliwiający zakończenie postępowań dotyczących wartości istotnych dla obywateli.

Ponadto takie ukształtowanie art. 214b u.g.n. może w praktyce oznaczać utratę możliwości uzyskania należnego prawa użytkowania wieczystego lub należnego odszkodowania przez osoby uprawnione, których wnioski nie zostaną rozpoznane wobec umorzenia postępowania na podstawie nowych regulacji. W istocie zatem, regulacja ta będzie uniemożliwiać rozpatrzenie spraw obywateli, którzy złożyli stosowne wnioski. Zastosowanie tego przepisu z mocą wsteczną, zgodnie z postanowieniami art. 3 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 2015 r., spowoduje, że aktualnie toczące się postępowania będą prowadzone na podstawie nowych przepisów znacznie pogarszających sytuację wnioskodawców.

Podsumowanie skargi prezydenta

Podsumowując, Prezydent wskazał, że art. 214b u.g.n. będzie skutkował pozbawieniem osób uprawnionych ich praw majątkowych, tj. możliwości ustanowienia prawa użytkowania wieczystego lub uzyskania odszkodowania, naruszając tym samym zasady ochrony własności i praw majątkowych wywodzone z art. 64 ust. 1 i 2 Konstytucji. Regulacja ta, w związku z użyciem środków nadmiernie ograniczających prawa obywateli, narusza ponadto zasadę proporcjonalności wynikającą z art. 31 ust. 3 Konstytucji. Ponadto z uwagi na sposób jej oddziaływania na prawa osób uprawnionych narusza zasady wynikające z art. 2 Konstytucji – zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, niedziałania prawa wstecz oraz ochrony praw nabytych.

Zarzuty Prokuratora Generalnego wobec ustawy

Z czym wystąpił Prokurator Generalny

Prokurator Generalny również wniósł o stwierdzenie, czy dodawane do ustawy o gospodarce nieruchomościami art. 214a i 214b są zgodne z Konstytucją, a w szczególności z wyrażonymi w art. 2 Konstytucji zasadami zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, niedziałania prawa wstecz oraz ochrony praw nabytych.

Uzasadnienie stanowiska Prokurator poprzedził obszerną analizą dotychczasowych regulacji dotyczących sytuacji prawnej byłych właścicieli gruntów warszawskich.

Ocena rozszerzenia katalogu podstaw odmowy uwzględnienia wniosku o ustanowienie prawa wieczystego użytkowania na gruncie przejętym na podstawie dekretu Bieruta

Przechodząc do oceny konstytucyjności art. 214a u.g.n., Prokurator zauważył, że przepis ten rozszerza – w stosunku do przepisów dekretu warszawskiego – katalog podstaw odmowy uwzględnienia wniosku dekretowego o ustanowienie użytkowania wieczystego. W ten sposób niektórym byłym właścicielom gruntów warszawskich (ich następcom prawnym) zostanie ograniczona możliwość realizacji wniosków dekretowych w postaci ustanowienia na ich rzecz prawa użytkowania wieczystego na gruncie stanowiącym ich własność w dniu wejścia w życie dekretu warszawskiego.

Byłym właścicielom gruntów warszawskich (ich następcom prawnym), którzy w terminie przewidzianym w art. 7 ust. 1 dekretu warszawskiego złożyli wniosek dekretowy o przyznanie prawa wieczystej dzierżawy, i jednocześnie w ich wypadku spełniony jest warunek, o którym mowa w art. 7 ust. 2 tego dekretu, przysługuje roszczenie o ustanowienie prawa wieczystego użytkowania na gruncie przejętym na podstawie dekretu. Prokurator zwrócił jednak uwagę, że źródła owego roszczenia „o zwrot nieruchomości przejętej na podstawie dekretu” w postaci ustanowienia na rzecz byłego właściciela (następcy prawnego) prawa użytkowania wieczystego nie stanowi art. 21 ust. 2 Konstytucji.

Roszczenie to ma charakter „całkowicie ukształtowanej ekspektatywy nabycia (de facto – częściowego odzyskania) prawa do gruntów w trybie art. 7 ust. 2-4 dekretu warszawskiego” (wyrok TK z 12 maja 2015 r., sygn. P 46/13, OTK ZU nr 5/A/2015, poz. 62). Ma ono charakter majątkowy i dotyczy „innego prawa majątkowego”, w rozumieniu art. 64 Konstytucji i podlega ochronie statuowanej w tym przepisie. Podobnie jak inne prawa majątkowe, może ono podlegać ograniczeniom, zgodnie z art. 31 ust. 3 Konstytucji.

Stosownie do tego przepisu, ograniczenia praw i wolności konstytucyjnych są dopuszczalne z zachowaniem ustawowej formy ograniczeń oraz gdy są konieczne w demokratycznym państwie dla jego bezpieczeństwa lub porządku publicznego, bądź dla ochrony środowiska, zdrowia i moralności publicznej, albo wolności i praw innych osób. Ograniczenia te nie mogą naruszać istoty wolności i praw.

W ocenie Prokuratora, Wnioskodawca nie wykazał, że poszczególne przesłanki odmowy ustanowienia użytkowania wieczystego, enumeratywnie wymienione w art. 214a u.g.n., nie spełniają wymagań art. 31 ust. 3 Konstytucji i że stanowią niekonstytucyjne kryteria różnicowania ochrony prawa majątkowego.

Zdaniem Prokuratora, ocena przesłanek, o których mowa w art. 214a u.g.n., prowadzi do wniosku, że mają one na celu realizację wartości wymienionych w art. 31 ust. 3 ustawy zasadniczej, uzasadniających wprowadzenie przez ustawodawcę ograniczeń omawianego roszczenia o ustanowienie użytkowania wieczystego, stanowiących jednocześnie uzasadnienie oceny przyjętych kryteriów różnicujących ochronę prawa majątkowego jako konstytucyjne.

Realizacja celów wymienionych w art. 6 u.g.n. (art. 214a pkt 1 u.g.n.), leży niewątpliwie w interesie publicznym. Prokurator nie podzielił przy tym poglądu, że z art. 214a pkt 1 u.g.n. wynika, iż zawiera otwarty katalog przyczyn odmowy ustanowienia użytkowania wieczystego na rzecz poprzedniego właściciela gruntu warszawskiego. Z uwagi na to, że omawiane decyzje są wydawane na podstawie stanu prawnego, obowiązującego w dacie ich wydania, to również przewidziane w art. 214a pkt 1 u.g.n. „przeznaczenie lub wykorzystywanie na cele określone w art. 6”, w tym przeznaczenie „na inne cele publiczne określone w odrębnych ustawach” (art. 6 pkt 10 u.g.n.), jest ustalane według stanu na dzień wydania decyzji w sprawie dotyczącej ustanowienia użytkowania wieczystego na rzecz byłego właściciela.

Z kolei przesłanka odmowy ustanowienia użytkowania wieczystego, wymieniona w art. 214a pkt 2 u.g.n., ma na celu ochronę własności i innych praw majątkowych osób trzecich (art. 64 Konstytucji). Przesłanki wymienione w punkcie 3 i 4 służyć mają zaś ochronie finansów publicznych, w pkt 5 – zapobieżeniu niezgodnemu z prawem i ładem przestrzennym podziałowi nieruchomości. W tych wypadkach zatem chodzi również o ochronę wartości konstytucyjnych.

Prokurator zwrócił uwagę, że w niniejszej sprawie to właśnie znaczny upływ czasu od przejęcia gruntów warszawskich na mocy dekretu warszawskiego ma zasadnicze znaczenie dla pozytywnej oceny przesłanek określonych w art. 214a u.g.n. W ciągu kilkudziesięciu lat, jakie upłynęły od tego zdarzenia, niewątpliwie mogły nastąpić nie tylko zmiany stanu faktycznego, ale i stanu prawnego tych nieruchomości, których to zmian, bez uszczerbku dla interesu publicznego czy też praw majątkowych osób trzecich, nie powinno się odwracać.

Dla pozytywnej oceny przesłanek zawartych w art. 214a u.g.n. znaczenie ma również i ten argument, że ustawodawca, ingerując w uprawnienia majątkowe byłych właścicieli gruntów warszawskich (ich następców prawnych), zapewnił proceduralne gwarancje ochrony omawianych roszczeń byłych właścicieli gruntów warszawskich (ich następców prawnych). Decyzje te podlegają bowiem kontroli sądowej.

Prokurator nie zgodził się także z zarzutem, że zakwestionowane rozwiązanie jest niezgodne z zasadą lex retro non agit (prawo nie działa wstecz), wywodzoną z art. 2 Konstytucji. Jego zdaniem, znajdują one bowiem zastosowanie pro futuro (w przyszłość) do sytuacji prawnych zastanych w chwili wejścia w życie ustawy z 25 czerwca 2015 r. i nie wywołują skutków dla stosunków i sytuacji prawnych w zakresie, w jakim istniały one przed wejściem w życie zakwestionowanej regulacji. Mają one zatem charakter retrospektywny, zaś zasada retrospektywności, zgodnie z orzecznictwem Trybunału, nie jest objęta „wynikającym z art. 2 Konstytucji zakazem wstecznego działania prawa”.

Krytyka braku rekompensat dla byłych właścicieli gruntów warszawskich i ich ich następców prawnych, na rzecz których, z przyczyn wymienionych w nowym przepisie, nie będzie mogło zostać ustanowione prawo użytkowania wieczystego

Odrębny problem, jaki pojawia się w związku z rozwiązaniem przyjętym w art. 214a u.g.n., dotyczy, w ocenie Prokuratora, rekompensat dla byłych właścicieli gruntów warszawskich (ich następców prawnych), na rzecz których, z przyczyn wymienionych w tym przepisie, nie będzie mogło zostać ustanowione prawo użytkowania wieczystego na nieruchomości przejętej na podstawie dekretu warszawskiego. Z uwagi na obowiązującą treść art. 215 u.g.n., po wejściu w życie ustawy z 25 czerwca 2015 r. część byłych właścicieli gruntów warszawskich, do których będzie mieć zastosowanie art. 214a u.g.n., nie będzie mogła uzyskać odszkodowania z tytułu odmowy ustanowienia użytkowania wieczystego. Ingerencja w prawa majątkowe w zakresie, w jakim nie przewiduje rekompensat z tytułu ustawowej przeszkody w realizacji roszczeń o ustanowienie użytkowania wieczystego, o których mowa w art. 214a u.g.n., jest, w ocenie Prokuratora, nadmierna.

Uzasadnia to stanowisko, że przepis ten, w zakresie, w jakim nie przewiduje takiej rekompensaty, jest niezgodny z art. 64 ust. 1 i 2 w związku z art. 31 ust. 3 i art. 21 ust. 2 ustawy zasadniczej.

Prokurator podzielił także zarzut Wnioskodawcy, że takie rozwiązanie prowadzi do podważenia zasady zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa, wyrażonej w art. 2 Konstytucji, obejmującej swoim zakresem również – wskazaną jako wzorzec kontroli w niniejszej sprawie – zasadę ochrony praw nabytych. W wypadku omawianej regulacji ma miejsce ingerencja w ukształtowaną ekspektatywę prawa do nabycia prawa użytkowania wieczystego gruntu przejętego na podstawie dekretu warszawskiego. Ingerencję tę należy ocenić jako konstytucyjnie dopuszczalną, z uwagi na znaczny upływ czasu od przejęcia gruntów warszawskich oraz potrzebę zapewnienia obecnie ochrony innym wartościom konstytucyjnym. Jednakże osoby, którym roszczenia te przysługują, mogły, zwłaszcza w okresie ostatnich ponad 25 lat, oczekiwać, że ich roszczenia zostaną uwzględnione. Pozbawienie niektórych z tych osób możliwości realizacji tych roszczeń – bez odszkodowania – ocenić zatem należy jako niezgodne z zasadą zaufania do państwa i stanowionego przez nie prawa.

Stanowisko wobec art. 214b ust. 1 u.g.n.

Prokurator nie podzielił zarzutów Wnioskodawcy sformułowanych pod adresem art. 1 pkt 3 w związku z art. 3 ust. 1 ustawy z 25 czerwca 2015 r. w części dotyczącej dodawanego do ustawy o gospodarce nieruchomościami art. 214b.

Regulacja zawarta w tym przepisie służyć ma ochronie wartości konstytucyjnych, jakie stanowią interes publiczny oraz prawa majątkowe osób trzecich, jak i usunięciu stanu niepewności podmiotów obecnie legitymujących się prawami do gruntu. Ochrona takich wartości może uzasadniać wprowadzanie ograniczeń roszczeń majątkowych niektórych byłych właścicieli gruntów warszawskich.

Prokurator nie podzielił również poglądu, że omawiana ingerencja ma charakter nadmierny. Z brzmienia art. 214b ust. 1 u.g.n. – nie można ustalić stron postępowania lub ich adresów – wynika, iż umorzenie postępowania na podstawie tego przepisu dotyczyć może tylko takich postępowań, w których byli właściciele (ich następcy prawni) od kilkudziesięciu lat od złożenia wniosku nie wykazują zainteresowania odzyskaniem nieruchomości przejętej dekretem warszawskim.

Dla pozytywnej oceny art. 214b u.g.n., w ocenie Prokuratora, znaczenie ma również i ten argument, że ustawodawca, dokonując, w ust. 1 tego przepisu, ingerencji w uprawnienia majątkowe byłych właścicieli gruntów warszawskich (ich następców prawnych), zapewnił proceduralne i instytucjonalne gwarancje ochrony roszczeń byłych właścicieli gruntów warszawskich (ich następców prawnych). Postępowanie na podstawie art. 214b ust. 1 u.g.n. może bowiem zostać umorzone dopiero po uprzednim wezwaniu wnioskodawcy (jego następcy prawnego) – poprzez ogłoszenie w dzienniku o zasięgu ogólnokrajowym, a ponadto w prasie lokalnej, obejmującej swym zasięgiem miejsce ostatniego zamieszkania wnioskodawcy, a także, na okres 30 dni, na stronie internetowej właściwego urzędu, wraz z informacją o skutku braku odpowiedzi na wezwanie, tj. umorzeniu postępowania – do zgłoszenia i udowodnienia swych praw w terminie 6 miesięcy, a i to pod warunkiem, że oprócz wniosku dekretowe